Podstawowe informacje:

Niepełnosprawność jest stanem człowieka powodującym pewne ograniczenia w jego funkcjonowaniu w społeczeństwie. Mogą one być całkowite lub częściowe oraz trwałe lub okresowe. Bezpośrednią konsekwencją braku sprawności są większe utrudnienia w podjęciu przez taką osobę pracy zawodowej.  Zgodnie z ustawą o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych definicja osoby niepełnosprawnej brzmi: Niepełnosprawnymi są osoby, których stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza bądź uniemożliwia wypełnianie ról społecznych, a w szczególności ogranicza zdolności do wykonywania pracy zawodowej. Na jej podstawie określane są  trzy stopnie niepełnosprawności: znaczny, umiarkowany i lekki.

Ogromny procent osób niepełnosprawnych może pracować zawodowo, a praktycznie taką szansę mają nawet te osoby, wobec których orzeczono znaczny stopień niepełnosprawności. W przypadku większości niepełnosprawnych  niezbędne jest jednak odpowiednie dostosowanie stanowiska pracy do ich potrzeb. W realizacji tego zadania liczy się zarówno pomoc najbliższej rodziny (praca w domu), jak również zabezpieczenie techniczno-logistyczne ze strony pracodawcy oraz wsparcie finansowe udzielane przez instytucje państwowe i organizacje pozarządowe. Każdy z tych czynników wpływa na jakość ogólnonarodowego systemu wsparcia zatrudnienia bezrobotnych osób z orzeczoną niepełnosprawnością.

Prawo polskie przewiduje pewne instrumenty pomagające w aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych, które z jednej strony stawiają przed pracodawcą, któremu podlega taki pracownik, pewne wymagania, a z drugiej gwarantują pewne korzyści i ulgi płynące z zatrudnienia osoby, która różni się sprawnością od reszty pracowników.

 

Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON)

PFRON jest organem administracji publicznej, którego zadaniem jest wspieranie rehabilitacji oraz zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Jego aktualną podstawą prawną jest ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Zawarte w niej przepisy zezwalają temu państwowemu Funduszowi na realizowanie własnych programów pomocowych skierowanych zwłaszcza do indywidualnych osób niepełnosprawnych, przy czym jego zarząd nie może dowolnie gospodarować zgromadzonymi środkami, a jedynie wydawać je na cele, które wyznacza ustawa.

Przychodami Funduszu są głównie środki pochodzące z obowiązkowych miesięcznych wpłat.  Zobowiązany jest do nich pracodawca, który zatrudnia co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy. Ich wysokość stanowi iloczyn 40,65% przeciętnego wynagrodzenia i liczby pracowników odpowiadającej różnicy między zatrudnieniem zapewniającym osiągnięcie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości 6%, a rzeczywistym zatrudnieniem osób niepełnosprawnych.

 

Usługi urzędu pracy dla niepełnosprawnych poszukujących pracy:

Jednym z warunków zarejestrowania osoby niepełnosprawnej w państwowym urzędzie pracy (PUP) jest przedłożenie przez nią orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, wydanego przez właściwy organ. Usługi publicznego pośrednictwa pracy dla tej kategorii osób obejmują zazwyczaj staże, szkolenia, prace interwencyjne oraz jednorazowe środki na podjęcie działalności gospodarczej, rolniczej albo na wniesienie wkładu do spółdzielni socjalnej, choć pakiet programów pomocowych jest bardzo zróżnicowany, a jego ostateczny kształt zależy od aktualnej wielkości środków dostępnych dla urzędu. Natomiast pracodawca deklarujący gotowość zatrudnienia osoby niepełnosprawnej może ubiegać się o zwrot kosztów za wyposażenia stanowiska pracy, zatrudnienie pracownika pomagającego pracownikowi niepełnosprawnemu w pracy oraz adaptację pomieszczeń zakładu pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych.

Powiatowe urzędy pracy zajmują się ogólnie pośrednictwem pracy, natomiast źródłem finansowania form wsparcia dla bezrobotnych osób niepełnosprawnych są zarówno środki pochodzące z Funduszu Pracy, jak również te znajdujące się w gestii Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

 

Uprawnienia pracownika niepełnosprawnego:

Stan zdrowia osoby niepełnosprawnej sprawia, że nie może i nie powinien być on traktowany w taki sam sposób, jak każdy inny pracownik, który nie ma takich komplikacji w wykonywaniu pracy. Z tego powodu pracownik niepełnosprawny posiada dodatkowe uprawnienia, lecz nie należy rozpatrywać je w kategorii przywilejów, lecz praw pracowniczych chroniących bezpieczeństwo i zdrowie takiej osoby. Tymi uprawnieniami są:

 

• Dodatkowa przerwa w pracy (dodatkowe 15 minut wliczane do czasu pracy, która mogą być wykorzystana na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek)
• Dodatkowy urlop wypoczynkowy (wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym dla osób o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności)
• Prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia (w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, nie częściej niż raz w roku oraz  w celu wykonania badań specjalistycznych i innych zabiegów leczniczych, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy)
• Prawo do korzystania ze skróconej normy czasu pracy (maksymalnie 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo dla pracownika niepełnosprawnego, zaliczonego do znacznego bądź umiarkowanego stopnia niepełnosprawności po przedstawieniu pracodawcy zaświadczenie o celowości stosowania takiego rozwiązania.
• Prawo do zgłaszania pracodawcy racjonalnych usprawnień polegających na przeprowadzeniu koniecznych w konkretnej sytuacji zmian lub dostosowań do szczególnych potrzeb pracownika (pracodawca jest zobowiązany do ich wprowadzenia, jeśli pozwalają mu na to jego własne możliwości organizacyjne i finansowe bądź ich refundacja ze środków publicznych jest wystarczająca).

 

Uprawnienia pracodawcy zatrudniającego osobę niepełnosprawną:

Pracodawca, który decyduje się nawiązać stosunek pracy z osobą niepełnosprawną, musi wykazać się większą wyrozumiałością względem niej i być odpowiedzialnym za zapewnienie takiemu pracownikowi odpowiednich warunków pracy, które nie będą godziły w jego specyficzne potrzeby wynikające ze stanu zdrowia. Przedsiębiorca, który wyraża gotowość na przestrzeganie zasad związanych z dodatkowymi uprawnieniami pracownika niepełnosprawnego, może samemu liczyć na wsparcie ze strony państwa, które przy pomocy różnych środków, głównie finansowych, niejako rekompensuje mu ponoszone w tym przypadku ryzyko. W związku z zatrudnieniem osoby niepełnosprawnej uprawnienia pracodawcy poszerzają się o:

 

• Miesięczne dofinansowanie do wynagrodzeń osób niepełnosprawnych (1800, 1125 i 450 zł dla osób niepełnosprawnych zaliczonych kolejno do znacznego, umiarkowanego i lekkiego stopnia niepełnosprawności; dodatkowo  600 zł w przypadku osób niepełnosprawnych z chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym, całościowym zaburzeniem rozwojowym lub epilepsją oraz brakiem zdolności widzenia.  
• Zwrot kosztów przystosowania stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej (w wysokości maksymalnie dwudziestokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia przy zatrudnieniu niepełnosprawnej osoby przez okres co najmniej 36 miesięcy).
• Zwrot kosztów wyposażenia stanowiska pracy osoby niepełnosprawnej (w wysokości maksymalnie piętnastokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia)
• Zwrot kosztów szkolenia pracownika niepełnosprawnego (kwota refundacji może wynieść do 80% poniesionych kosztów, jednak nie więcej niż do wysokości 2- krotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia)..
• Zwrot kosztów zatrudnienia pracownika pomagającego pracownikowi niepełnosprawnemu w pracy (wysokość zwrotu ustala się, dzieląc liczbę godzin przeznaczonych na pomoc osobom niepełnosprawnym przez liczbę godzin pracy osób niepełnosprawnych w danym miesiącu i mnożąc uzyskany wynik przez kwotę najniższego wynagrodzenia, przy czym liczba tych godzin nie może przekroczyć 20% liczby godzin pracy pracownika w miesiącu).
• Zwolnienie z wpłat na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (dotyczy pracodawców u których wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynosi co najmniej 6% oraz tych przedsiębiorców, których zakłady pracy znajdują się w stanie likwidacji albo zostały zgłoszone we wniosku o upadłość).