Podstawowe informacje:

Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) jest  polskim organem nadzoru i kontroli nad przestrzeganiem prawa pracy. Jako instytucja państwowa i centralny urząd wykonuje swoje określone ustawą zadania na całym terytorium Polski.

W strukturze PIP wyróżnia się następujące jednostki organizacyjne: Główny Inspektorat Pracy (GIP), Okręgowe Inspektoraty Pracy (OIP) oraz Ośrodek Szkolenia PIP im. Profesora Jana Rosnera. W kraju znajduje się 16 OIP, których zasięg pokrywa się w dużej części z mapą województw. GIP, a zarazem centralna siedziba urzędu, mieści się przy ulicy Kruczej 38/42 w Warszawie. W stolicy znajduje się ponadto Okręgowy Inspektorat Pracy. Innymi miastami, w których działają OIP są Olsztyn, Katowice, Gdańsk, Opole, Wrocław, Kraków, Bydgoszcz, Kielce, Lublin, Rzeszów, Poznań, Łódź, Białystok, Szczecin i Zielona Góra. W ramach OIP funkcjonują 43 oddziały. Ośrodek Szkolenia PIP zlokalizowany jest we Wrocławiu.

PIP jest finansowana całkowicie z budżetu państwa. Realizacja jego dochodów i wydatków przebiega w ramach 12 części budżetowej. Na czele urzędu stoi Główny Inspektor Pracy, który zgodnie z ustawowym obowiązkiem co roku przekłada Sejmowi RP, Radzie Ochrony Pracy oraz Radzie Ministrów sprawozdanie z działalności Państwowej Inspekcji Pracy włącznie z wnioskami dotyczącymi stanu przestrzegania prawa pracy. Coroczne raporty podawane są również do wiadomości publicznej. Głównego Inspektora Pracy powołuje i odwołuje Marszałek Sejmu.

Ramy prawne:

Podstawą prawną PIP jest ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 roku o Państwowej Inspekcji Pracy. Przepisy regulujące jej strukturę, kompetencję, zakres działalności, wymiar zatrudnienia i odpowiedzialność zgrupowane są w 8 rozdziałach tego prawnego aktu. Artykuł 1 Rozdziału 1 ustawy podaje następującą definicję urzędu: Państwowa Inspekcja Pracy jest organem powołanym do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów dotyczących legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej w zakresie określonym w ustawie.  Jako jej misję podaje się: skuteczne egzekwowanie przepisów prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy, poprzez efektywne i ukierunkowane kontrole oraz działania prewencyjne, zmierzające do ograniczenia zagrożeń wypadkowych i poszanowania prawa pracy.

Zadania:

W zakres działania PIP wchodzi zarówno działalność kontrolno-nadzorcza, jak również prewencyjna, co ma prowadzić do realizacji założonego celu, jakim jest trwała poprawa stanu bezpieczeństwa pracy oraz przestrzegania praworządności w stosunkach pracy. Na terenie zakładu pracy funkcje te sprawują pracownicy tego urzędu tj. inspektorzy pracy, którzy na mocy ustawy wyposażeni są w odpowiednie środki prawne umożliwiające egzekwowanie obowiązujących przepisów. Do zadań PIP należy głównie:

• kontrola zakładów pracy i nadzór przestrzegania przepisów prawa pracy, zwłaszcza praw pracowniczych takich jak: wynagrodzenie za pracę, czas pracy, urlop i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy.

• pomoc w ustaleniu faktycznego stosunku pracy między pracodawcą, a pracownikiem, według przyjętych kryteriów prawnych.

• kontrola i nadzór przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP).

• kontrola legalności zatrudnienia i związanych z nią świadczeń na rzecz państwa.

• kontrola działalności podmiotów, w których osoby wykonują swoje obowiązki, nie w ramach zatrudnienia czy innej pracy zarobkowej (praktyka studencka, staż zawodowy)

• kontrola ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

• podejmowanie działań zmierzających do zapobiegania i ograniczania zagrożeń w miejscu pracy (analiza okoliczności i przyczyn wypadków, badanie chorób zawodowych,  kontrola środków bezpieczeństwa wdrożonych przez zakład pracy).

• bezpłatne świadczenie porad prawnych w zakresie prawa i bezpieczeństwa pracy.

• stanie na straży określonych w Konstytucji RP praw i wolności, w tym prawa do godnej pracy, równości kobiet i mężczyzn względem zatrudnienia, zakaz przyjmowania do pracy małoletnich i prawa do płacy minimalnej.

• organizowanie akcji promocyjnych zachęcających do przestrzegania prawa pracy i BHP

• współdziałanie z innymi instytucjami (organy ochrony środowiska, urzędy członkowskie Unii Europejskiej).

• stosowanie środków prawnych i sankcji wobec osób dopuszczających się wykroczeń przeciwko prawom pracowniczym i naruszających przepisy BHP w stopniu zagrażającym zdrowiu i życiu zatrudnionych.

• reprezentowanie praw pracowniczych w postępowaniach przed sądami pracy.

PIP, a pracodawca:

Kontroli urzędu podlegają wszyscy pracodawcy i przedsiębiorcy, na rzecz których świadczona jest praca przez osoby fizyczne, w tym osoby wykonujące na własny rachunek działalność gospodarczą, bez względu na podstawę świadczenia pracy. Inspektorzy pracy przeprowadzają niezapowiedziane wizyty w zakładach pracy o każdej porze dnia i nocy, mają pełną swobodę w poruszaniu się po danym zakładzie, nie podlegają rewizji osobistej, mogą domagać się rozmowy ze wszystkimi pracownikami oraz żądać wglądu do pełnej dokumentacji objętej zakresem kontroli. Przed rozpoczęciem kontroli inspektorzy pracy potwierdzają swoją tożsamość i uprawnienia, okazując legitymację służbową. Po jej zakończeniu sporządzają protokół, który zostaje przedstawiony pracodawcy/przedsiębiorcy do podpisu.

W przypadku stwierdzenia łamania praw pracowniczych lub przepisów BHP inspektorzy pracy mają prawo zastosować przewidziane ustawą środki prawne w celu przywrócenia praworządności na terenie skontrolowanego zakładu pracy. Obejmują one: nakaz usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie, nakaz wstrzymania prac i działalności zakładu w sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia,  nakaz wstrzymania eksploatacji urządzeń stwarzających takie niebezpieczeństwo, nakaz ustalenia okoliczności i przyczyn wypadków w określonym terminie, nakaz wykonania odpowiednich badań i pomiarów, wezwanie do natychmiastowej wypłaty zaległego wynagrodzenia i wezwanie do natychmiastowej realizacji innych świadczeń przysługujących pracownikowi. Ponadto osobą winną wykroczeń przeciwko prawom pracownika inspektorzy mogą ukarać mandatem w wysokości 1000-2000 zł (5000 zł, gdy od ostatniego postępowania mandatowego nie minęły 2 lata), a w przypadku odmowy jego przyjęcia występują do sądu z wnioskiem o ukaranie, co może prowadzić do nałożenia kary grzywny od 1000 do 30 000 zł.

Od decyzji inspektora pracy wydanej w formie pisemnej pracodawcy przysługuje odwołanie w terminie 7 dni od daty jej wydania. Do czasu jego rozpatrzenia wykonanie decyzji może zostać zawieszone, jeśli uchybienia nie stwarzają zagrożenia dla życia i zdrowia pracowników.

PIP, a pracownik:

Z usług Państwowej Inspekcji Pracy mogą skorzystać wszyscy pracownicy, w tym cudzoziemcy, którzy mają stałe zatrudnienie bądź wykonują inną pracę zarobkową, świadczoną w oparciu o umowy cywilno-prawne. Urząd udziela bezpłatnej pomocy prawnej w zakresie prawa pracy drogą osobistą, telefoniczną i elektroniczną. Na jego stronach można znaleźć darmowe poradniki dostarczające odpowiedzi na najczęstsze pytania pracowników o swoje prawa. PIP rozpatruje także przesyłane przez zatrudnionych pisemne skargi i w przypadku wynikających z nich kontroli zachowuje anonimowość ich autorów, których powiadamia o wynikach inspekcji w danym zakładzie pracy. Pomaga również w formułowaniu pozwów i innych pism procesowych do sądów pracy.